Mưa phùn. Gió bấc. Rét buốt đến tậnxương.
Nhưng mưa, gió,rét, có hề chi đến bữa tiệc giỗ ông cụ đẻ ra ông chủhiệu xe cao sukiêm chủ hãng ôtô "Con cọp"? Bởi vì trong buồng khách,cửa đóng kínmít, hơi lửa lò sưởi xông lên nóng rực. Mà khách đến chơi,ông nào cũnggói mình vào đến trăm thứ áo, lại xù xù ở cổ một chiếc chăncon!
Khách đến dự tiệc toàn là hạng ông nọ ông kia, danh giá, mà ông chủ nói là chỗ thân. Cho nên cố mời cho kỳ được. Vì chính ông cũng là hạng tai mắt trong phố phường. Ông là nhà tư bản vậy!
Vả lại, khôngnhân ngày giỗ bố, mà làm bữa tiệc cho thực linh đình, mờimọc cho thựcđông khách, để tỏ rằng mình tuy nhờ trời làm ăn đã đượckhá, nhưngchẳng phải hạng uống nước quên nguồn - bởi đạo làm con làphải báo hiếucho cha mẹ, để khỏi phụ công sinh thành dưỡng dục - thìthế gian họcũng cười cho. Nghề thế, phú quý sinh lễ nghĩa.
Mà phú quýsinh lễ nghĩa thực. Chẳng tin cứ nhìn cách cử chỉ của hai ôngbà chủnhà ra đón tiếp khách thì đủ rõ. Hai ông bà cùng béo tốt, đẹpđẽ. Nhấtlà ông, cái bụng phưỡn ra, nấp trong bộ quần áo xếp nếp cứngthẳng nhưcái hộp. Tóc bóng mượt, nhẵn như cái gáo lĩnh úp trên đầu,không chịukém vẻ đẹp với bộ ria sửa khéo như vẽ. Miệng lúc nào cũngchực toé ramột chuỗi cười. Vì ngày hôm nay, bổn phận ông là phải haycười. Mà đãcười thì cười cực to, ôm bụng mà cười, cười cả từ câu nóibuồn cười đếncâu nói không buồn cười. Nghĩa là ông hết sức khoe cáicười lấy lòng,cái cười thiệp đời của nhà tư bản. Phải, người ta đãchẳng quản mưa,gió, rét mướt, mà quá bộ đến nhà để chiếu cố thì mìnhphải lấy làm hânhạnh, vui vẻ mới được. Cho nên ai đến, ông cũng chắptay vái chào cungkính, rồi mời mọc ân cần, quý quý, hóa hóa, ăn nói rõra một nhà nềnnếp, gia giáo.
Trong buồng ăn, tiệc đã dọn trên bàn, cái bànchữ nhật, giải trên mộttấm khăn trắng nuột. Cốc to, cốc nhỏ, chai lớn,chai con, bát sứ, đĩatây, bày la liệt, nhưng có thứ tự, lóng lánhdưới ngọn đèn trăm nến.
Chuông sáu giờ vừa dứt. Khách đến đãđủ. Một tiếng ông chủ mời, thì mộttrăm bốn tư chiếc chân, vừa chânngười vừa chân ghế, lê sền sệt trên nềngạch tây bóng lộn. Hai mươi bốnchiếc cốc đầy rượu đυ.ng nhau, chủ kháchbắt đầu cầm đũa.
Xin ngài cho phép chúng tôi vào vô phép bà chủ.
Câu nói vừa dứt, thì đã thấy bà chủ ở trong buồng đi ra, chắp tay, tươinhư cái hoa:
- Các quan đã có lòng yêu chúng tôi, mà đến chiếu cố bữa cơm thường nhà chúng tôi, chúng tôi xin đa tạ. Xin rước các quan xơi rượu.
-Chúng tôi chẳng dám tin là bữa cơm thường!Kỵ cụ cố ông mà ông bà làm to thế này, thì chúng tôi tự xét mình lấy làm xấu hổ vì bất hiếu. Thôi nhờ bà nói giúp cho chúng tôi xin vô phép cụ cố bà.
- Thưa cácquan, cảm ơn các quan, cụ bà chúngtôi ở trong nhà quê ạ.Nhiều lầnchúng tôi mời ra ở đây, nhưng không chịu đi. Cho nên chúng tôivẫn lấylàm ân hận lắm.
Cái lễ phép tắc trách đã làm xong, chủ kháchăn uống rất êm đềm vui vẻ.Êm đềm vui vẻ thực! Sung sướиɠ thay! Củi lòsưởi nổ đôm đốp, át cả tiếnggiọt mưa phùn. Chuyện nói to làm lấp cáctiếng gió bấc thổi. Hơi rượunồng nàn, ai nghĩ đến rét buốt thấu tậnxương.
* * *Mưa phùn. Gió bấc. Rét buốt thấu tận xương.
Ngoài đường phố, ở quãng trước cửa nhà có bữa tiệc này, có một ngườiđànbà, lưng khoác áo tơi lá, đầu đội chiếc nón nghệ, dáng điệu bỡ ngỡ.Bàdòm hết nhà nọ đến nhà kia, mà lại dòm một cách ngốc dại. Nghĩa làkhôngnghĩ đến rằng lỡ người ta đuổi, hay mắng, cho là định rình ăncắp,người ta bắt lên Cẩm thì sao? Dòm chán rồi lại hỏi thăm. Mà hỏichỉ độcnói trống không. Khi chẳng ai hoài hơi mà trả lời, thì bà tacũng khôngbiết phàn nàn hoặc sửa lại câu hỏi cho nhã nhặn thêm chútít. ấy thế rồichịu đứng ngoài đường, như yên trí rằng ở đây cũng như ởnhà quê, khôngcó xe pháo qua lại. Bà lại nhìn quanh quẩn từng nhàmột...
Hàng mười lăm phút, bà ta loanh quanh, đi lại đến nămsáu lượt. Rồi nhậnthấy một cái nhà có cái mái chĩa ra, bà bèn đứng lạiđể trú mưa. Ngườiđàn bà ấy trạc ngoài sáu mươi, trông rõ quê mùa, đầnngốc. Mặt mũi đenđủi, dăn deo, xấu như con khỉ. Hai mắt thì toétnhoèn những dử. Cái hàmtrên thì chìa ra như mái hiên. Hai tay thì lóngcóng, gí cái nút buộcgiải yếm vào tận mắt, lúng túng cởi mãi mới lấyđược một miếng trầu, bỏvào mồm, nhai phóm phém. Trông lại càng xấu.Cái áo vải nâu dầy cồm cộp,cái quần một ống - nói nôm ra, là cái váy -lùng thùng như cái bồ, chỗthì ướt, chỗ thì khô. Có lẽ là bộ cánh quýnhất, nên ra tỉnh, mới dámmặc đến, nay bị ướt thì tiếc, nên cố vắt mãicho khỏi đẫm nước mưa. Rồilại cởi cái khăn vuông ra, để hở cái đầubạc trọc tếch mà gãi, nhăn mặtlại mà gãi. Rồi lấy ngay cái khăn độiđầu ấy mà lau chỗ gấu váy có dínhđất. Gớm, sao mà người đâu lại cóngười không biết thế nào là bẩn cả!
Rét đã run lên chẳng được,lại còn cứ lẩm bẩm nói một mình. Không biếtnói những gì? Tính côngtính việc hay là than thở, hay là vui thú cáichi chi? Nhưng thế thựcrõ là cái lối người từ thuở bé chưa hề được thấycái gì là hể hả.
Đương ngồi thì bỗng đằng sau lưng có tiếng cửa mở. Người đàn bà nhà quê quay lại, thì thấy trong nhà đèn điện sáng trưng, lố nhố bao nhiêu người, hình như ăn uống. Chỉ trông thoáng có thế thì thấy cửa lại khép lại, và có người đi ra.
- Alê! Chạy! Chốc nữa hãy đến. Người ta vừa mới ăn!
Nói xong người ấy đi. Bà lão nhìn theo, không hiểu họ bảo ai. Nhưng chừng cũng đoán rằng người ấy là bồi biệc ở cái nhà này đây. Cho nên, một lát sau, trông thấy người ấy về, bà lão đứng ngay dậy, toan hỏi. Nhưng chưa nói được gì, đã bị mắng ngay câu nữa:
- Alê! Không đi đi thì ông ấy ra bây giờ!
- Đây có phải nhà ông chủ không?
- Ông chủ nào? Không biết! Alê! Đi!
Thế rồi cửa lại hé ra, rồi áp lại. Người ấy vào trong mất.
Bà lão cố liều, rón rén bước lên bậc thềm cao, dòm qua cửa kính. Vì đèn sáng, nên trông rõ lắm. Rồi không biết nghĩ sao, bà lấy tay sờ mãi vào cửa để mở. Nhưng không biết cách nào, bèn lay thình thình, như khôngsợhãi gì cả.
Một người đứng hầu chạy ra mở cửa. Có lẽ là người ban nãy, cho nên thấybà lão thì đẩy ra, và nói:
- Đi! Chốc nữa...! Dạ!
Cánh cửa lại đóng đánh thình. Bà lão nhìn theo, thì thấy người hầu ấy khoanh tay đứng nói gì với một người đương ngồi ăn. Mà chính vì đã trông thấy người ngồi ăn ấy, nên bà lão mới dám bạo dạn như thế. Người ngồi ăn ấy tức là ông chủ nhà, chủ hiệu xe cao su kiêm chủ hãng ô tô "Con cọp".
Ông chủ đứng phắt dậy, phưỡn bụng đi ra mở cửa. Bà lão mừng rỡ, híp mắt,nhăn nhó cái mặt để cười và nói to tướng:
- Thành ra tôi ngồi ngay ở cửa nhà mà không biết!
Ông chủ nhà cau mặt, ra ý không bằng lòng, tặc lưỡi một cái. Rồi cánhcửa lại đóng ập lại.
Bà lão không hiểu ra sao. Hay là mình trông lầm chăng. ấy thế mà còn ngốc quá, bà cố cạy và đẩy mãi cửa. Nhưng may, không sao đẩy được. Nhìn theo vào, bà thấy cái nhà ông ấy đi tuột vào trong, mà khi ra ngồi vào bàn tiệc, thì lại cười nói như trước.
Độ mười lăm phút sau, có người đập tay vào lưng. Bà lão quay lại, thìngười ấy nói:
- Tôi đưa bà cụ đi vào cổng đằng này, ông tôi bảo thế.
- Không đi được lối này à?
- Ông tôi đương có khách.Bà lão bước xuống thềm, đi theo. Vòng hai phố thì đến một cái cổng hơi rộng. Cổng mở, bà bước vào, đi qua một cáisân,thì đến cái nhà con, trong có chiếc ôtô bóng nhoáng. Người ấy bảo:
- Bà cụ ngồi tạm đây.
Bà lão nhìn bốn bên. Đèn tuysáng, nhưng cũng không hiểu mình ngồi tạmnhà ai. Mà nói rằng ngồi, chứcó cái gì để ngồi đâu. Vả muỗi và hôi thốiquá. Nên chỉ mong chóng cóngười đưa về, để lễ và để nằm nghỉ. Vì đi xengót một giờ đồng hồ cũngmệt. Bà lão nóng ruột quá.
Nhưng may sao, một lát sau thấy có người đi đến. Bà lão nhờ nhắn ông chủxuống cho mình hỏi.
Độ mươi phút, quả nhiên có tiếng gót giày lộp cộp nện trên sân gạch. Bàlão cố nhìn xem ai. Mừng quá.
Thật đích là ông chủ. Ông chủ đứng trước mặt bà lão, nét mặt hầm hầm,trợn mắt, khoanh tay vào ngực mà gắt:
- Một suýt nữa thì làm tôi ê cả mặt! Ai bảo bà ra làm gì?
Bà lão chưa kịp trả lời cái câu hỏi không ngờ, thì đã bị mắng luôn mấycâu nữa:
- Tôi đã cấm bà không được ra đến đây kia mà. Đã một lần trước rồi, mà không chừa! Bà không biết để sĩ diện cho tôi! Đây này, bà cầm lấy! Bàvềđi! Mặc kệ bà! Bà phải về ngay bây giờ! Mới có hơn bảy giờ, còn sớm!
Nóixong, ông ấn vào tay bà lão một cái tròn tròn, rồi quay gót trở lên, vàgọi rầm rĩ:
- Thằng bếp đâu rồi! Mày đưa bà ấy ra! Mà mày phải bảo chúng nó rằng tao cấm, không đứa nào được kéo bà ấy cả! Cho mà đi bộ để bận sau mà chừa.
Bà ấy là ai? Bà ấy là một người đàn bà góa. Đã ngoại bamươi năm nay,có một đêm, bà ấy trót dại chiều chồng, mà tình cờ đẻ rađược một đứacon trai. Sinh được ít lâu, trời bắt tội bà ấy goá bụa.Nhà nghèo, làmăn vất vả, kiếm chẳng ăn đủ, nhưng bà ấy chẳng nhẫn tâmbỏ đứa bé thơngây trả nhà chồng để bước đi bước nữa mà vui thú với cáituổi xuânđương hơ hớ. Qua mấy năm khó nhọc, khi sài, khi đẹn, suýtchết mấy lần,thì đứa bé đến tuổi đi học. Rồi vì nghèo khổ quá, nó phảira tỉnh kiếmăn theo anh em. Nhờ được cái nó nhanh nhẩu, láu lỉnh,liều lĩnh, màchẳng biết nó làm ăn ra sao, nó có được ít vốn, rồi lấyđược ở đâu mộtcon vợ giầu. Từ đó, thằng ấy một ngày một khá, buôn bánphát tài. Naygiàu đến hàng mươi vạn. Thằng con ấy tức là ông chủ hiệuxe cao su kiêmchủ hãng ô tô "Con cọp" vậy.
Bà lão lẩy bẩy,theo người bếp lôi ra cửa ban nãy. Đến đường, còn đươngngơ ngơ ngácngác, chưa rõ nên đi lối nào, thì không biết tâm trí đểđâu, bà ta lậpcập, vấp một cái, ngã xoài ngay ra rãnh cống. Quần áo mặtmũi lấm bêbết. Cái tròn tròn vẫn nắm trong tay bắn quăng đi. Bà lão cốsờ soạng.Khi tìm thấy, bèn gí vào mắt để xem, thì cái tròn tròn ấy làđồng hàován...
Mưa để khóc, gió để rên. Rét để cắt đứt ruột mẹ người con mà họ đươngkhen là hiếu tử.